مواد شیمیایی صنعتی نقشی اساسی در توسعه اقتصادی و رشد صنعتی کشورها ایفا می‌کنند. این مواد که شامل طیف گسترده‌ای از ترکیبات آلی و معدنی هستند، کاربردهای متنوعی در صنایع مختلف از جمله نساجی، کشاورزی، داروسازی، خودروسازی، الکترونیک و… دارند. در این مقاله به بررسی انواع، خواص، کاربردها و اهمیت مواد صنعتی در جهان امروز پرداخته خواهد شد. همچنین چالش‌ها و محدودیت‌های پیش­روی صنایع شیمیایی و راهکارهای ممکن برای غلبه بر آن‌ها مورد بحث قرار خواهد گرفت.

مواد شیمیایی صنعتی چیست؟

محصولات شیمیایی صنعتی موادی هستند که برای اهداف صنعتی و تجاری تولید می‌شوند. این مواد برای تولید محصولاتی مانند پلاستیک‌ها، الیاف، رنگ‌ها، حشره‌کش‌ها، کودهای شیمیایی و داروها به کار می‌روند. بسیاری از این مواد به­طور مصنوعی و از طریق واکنش‌های شیمیایی پیچیده‌ای تولید می‌شوند. صنایع شیمیایی نقش مهمی در توسعه اقتصادی و رفاه انسان دارند اما باید به مسائل زیست محیطی ناشی از تولید و مصرف بی‌رویه آن‌ها نیز توجه کرد.

فروش مواد شیمیایی صنعتی

فروش مواد شیمیایی صنعتی نیازمند رعایت مقررات و استانداردهای خاصی است. این مواد باید تنها توسط شرکت‌های مجاز و دارای مجوز لازم، به مشتریان صنعتی و با رعایت نکات ایمنی و بهداشتی فروخته شوند. فروشنده باید اطلاعات کاملی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ماده، نحوه نگهداری، حمل و نقل و اقدامات لازم در شرایط اضطراری به مشتری ارائه کند. همچنین باید مجوزهای لازم برای واردات مواد از خارج از کشور را داشته باشد. رعایت الزامات زیست‌محیطی و پیش‌بینی راه‌های دفع و بازیافت مناسب این مواد نیز حائز اهمیت است.

انواع و کاربردهای مواد شیمیایی صنعتی

محصولات و مواد شیمیایی صنعتی دارای تنوع بالایی هستند که هر کدام از آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود. بر همین اساس مهم‌ترین آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

پارافین صنعتی

پارافین‌ صنعتی یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی صنعتی است که از نفت خام تهیه می‌شود. پارافین‌ها هیدروکربن‌های شاخه‌دار اشباع‌شده‌ای هستند که دارای نقطه ذوب بالایی بوده و به عنوان موم‌های صنعتی کاربرد دارند. از پارافین برای تولید شمع، روان‌کننده‌ها، عایق‌های الکتریکی، مواد آرایشی و بهداشتی، بسته‌بندی مواد غذایی و دارویی استفاده می‌شود. تولید پارافین از طریق فرآیندهایی مانند هیدروژن‌دار کردن، کراکینگ و تقطیر جزء­به­ جزء انجام می‌شود. پارافین صنعتی در مقیاس وسیع تولید و مصرف می‌شود.

گلیسیرین

گلیسیرین یکی از مهم­ترین الکل‌های صنعتی است که از هیدرولیز چربی‌های گیاهی یا جانوری به دست می‌آید. گلیسیرین به­عنوان یک حلال قطبی در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد. همچنین به­عنوان نرم‌کننده و روان‌کننده در الیاف و پلاستیک‌ها و نیز در تولید مواد انفجاری مانند نیتروگلیسیرین استفاده می‌شود. گلیسیرین صنعتی از روغن‌های گیاهی مانند سویا، نخل یا ذرت تهیه می‌شود. فرآیند تولید شامل آب‌گیری، خالص‌سازی و تقطیر تحت خلاء است. گلیسیرین خالص باید عاری از ناخالصی‌های سمی باشد.

پارافین بهداشتی

پارافین‌های بهداشتی از مهم‌ترین مواد شیمیایی صنعتی هستند که به ­عنوان بخشی از محصولات بهداشتی و آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مواد که جزء خانواده وسیع هیدروکربن‌ها هستند، خواصی همچون نقطه ذوب بالا، مقاومت در برابر اکسیداسیون و خاصیت آب‌گریزی دارند که آن ­ها را برای استفاده در محصولاتی نظیر کرم‌ها، لوسیون‌ها، شامپوها و صابون‌ها مناسب می‌سازد. پارافین‌ بهداشتی باید از نظر خلوص و کیفیت کنترل شده و تأییدیه‌های لازم را دریافت کرده باشد تا ایمنی و سلامت مصرف‌کنندگان تضمین شود. تولید و مصرف این مواد باید طبق معیارهای بهداشتی و زیست‌محیطی انجام بگیرد.

سودپرک

سودپرک یکی از مواد شیمیایی صنعتی مهم در صنایع شوینده است که به ­عنوان عامل پاک‌کننده و چربی‌زدا استفاده می‌شود. سودپرک ماده‌ای قلیایی و آنیونی است که حاوی سدیم هیدروکسید به عنوان عامل قلیایی و سدیم دودسیل بنزن سولفونات به ­عنوان عامل سطحی فعال است. سودپرک با کاهش کشش سطحی آب، باعث افزایش قدرت پاک‌کنندگی آن می‌شود. از سودپرک در مواد شوینده‌ای مانند پودرهای لباسشویی، مایع ظرف‌شویی و شامپو استفاده می‌شود. سودپرک باید به نحوی تولید و مصرف شود که کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کند.

متانول

متانول یکی از مهم­ترین مواد شیمیایی صنعتی است که به ­صورت یک مایع بی‌رنگ، فرار و قابل اشتعال در دمای اتاق وجود دارد. متانول به ­طور طبیعی در گاز طبیعی یافت می‌شود ولی به­ طور صنعتی از گاز سنتز یا چوب تولید می‌شود. کاربردهای متانول بسیار گسترده است. از آن به­ عنوان حلال در صنایع رنگ و رزین، سوخت در وسایل نقلیه و همچنین در تولید مواد شیمیایی دیگر استفاده می‌شود. متانول سمی و قابل اشتعال است ولی با رعایت نکات ایمنی می‌توان از آن به ­طور امن بهره برد. دفع صحیح این ماده حائز اهمیت بسیار است.

منتول

منتول یک الکل طبیعی است که به­ طور معمول در روغن‌های اسانسی مانند نعناع و پونه یافت می‌شود. منتول به ­صورت بلورهای سفید رنگ جامد در دمای اتاق بوده و دارای بوی مطبوع و خنک‌کننده‌ای است. منتول در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی کاربرد فراوان دارد. از منتول به ­عنوان عامل طعم‌دهنده در دهان‌شویه‌ها، خنک‌کننده‌ها و آدامس‌ها استفاده می‌شود. همچنین خاصیت ضدعفونی‌کنندگی منتول باعث کاربرد آن در محصولات بهداشتی شده است. البته مصرف بیش از حد منتول می‌تواند باعث مسمومیت شود.

پروپیلین گلیکول

پروپیلن گلیکول یک الکل 2 عاملی است که به ­طور گسترده‌ای در صنایع مختلف به عنوان مواد شیمیایی صنعتی استفاده می‌شود. پروپیلن گلیکول یک مایع بی‌رنگ، ویسکوز، شیرین و به‌طور نسبی غیرفرار است که به­ دلیل داشتن خواص منحصر­به ­فردی چون ایجاد ویسکوزیته، جذب رطوبت، افزایش حلالیت و کاهش نقطه انجماد، کاربردهای فراوانی در ساخت موادی مانند مواد آرایشی، ضدیخ، خنک‌کننده و رطوبت‌بخش‌ها دارد. پروپیلن گلیکول از واکنش پروپیلن اکسید و آب تولید می‌شود. تولید و مصرف این ماده باید طبق استانداردهای بهداشتی و زیست‌محیطی باشد.

سولفات مس

سولفات مس جزء مواد شیمیایی صنعتی است که به ­طور گسترده‌ای در صنایع کشاورزی و شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سولفات مس یک پودر بلورین آبی رنگ است که حاوی یون مس و سولفات است. از سولفات مس به ­عنوان قارچ‌کش، علف‌کش و باکتری‌کش در کشاورزی استفاده می‌شود. همچنین به ­عنوان ماده اولیه در تولید رنگ‌ها، جوهر و مواد شیمیایی دیگر به کار می‌رود. سولفات مس سمی بوده و باید با احتیاط کامل مورد استفاده قرار گیرد. دفع ایمن این ماده شیمیایی و عدم ورود آن به منابع آبی حائز اهمیت است.

آب اکسیژنه

آب اکسیژنه یکی از مهم‌ترین مواد شیمیایی صنعتی است که حاوی آب و پراکسید هیدروژن است. آب اکسیژنه دارای خاصیت اکسیدکنندگی قوی بوده و به ­عنوان یک عامل سفیدکننده و ضدعفونی‌کننده مورد استفاده قرار می‌گیرد. آب اکسیژنه غلیظ بسیار واکنش‌پذیر و خورنده است، اما در غلظت‌های پایین‌تر به ­طور گسترده‌ای در صنایع شیمیایی، نساجی، کاغذسازی، داروسازی و محصولات بهداشتی مصرف می‌شود.

بوراکس

بوراکس یک ترکیب شیمیایی با فرمول Na2B4O7 است که به ­صورت کریستال‌های سفید رنگ یافت می‌شود. این ماده به­ عنوان یک خنثی‌کننده در صنایع شیمیایی و همچنین به ­عنوان یک عامل کمک ذوب در صنعت شیشه‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بوراکس دارای خاصیت اسیدی ضعیف است و با فلزات واکنش نشان نمی‌دهد.

زانتان گام

زانتان گام یک پلیمر طبیعی استخراج شده از باکتری‌های زانتوموناس است که دارای خواص ویسکوالاستیک بسیار عالی می‌باشد. این ماده به ­عنوان یک عامل غلیظ‌کننده و تثبیت‌کننده در صنایع غذایی، دارویی، کاغذسازی و حفاری نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد. زانتان گام در آب حل نمی‌شود اما در pHهای اسیدی و قلیایی محلول می‌شود. از مزایای این مواد شیمیایی صنعتی می‌توان به سازگاری زیستی، غیرسمی بودن و ایجاد ویسکوزیته بالا در غلظت‌های پایین اشاره کرد.

استون

استون یک حلال آلی با فرمول شیمیایی CH3COCH3 است که به­ صورت مایعی بی‌رنگ، فرار و قابل اشتعال در دمای اتاق وجود دارد. استون به ­عنوان حلال در صنایع لاک‌ها، رنگ‌ها و چسب‌ها و همچنین به ­عنوان ضدیخ در صنعت نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد. از خواص مهم استون می‌توان به حل ­کردن بسیاری از مواد آلی، چربی‌ها و روغن‌ها، نقطه جوش و آتش‌گیری پایین و سمیت کمتر نسبت به سایر حلال‌های آلی اشاره کرد.

پلی وینیل الکل

پلی وینیل الکل جزو مواد شیمیایی صنعتی با فرمول شیمیایی (C2H3OH)n است که از واکنش پلیمریزاسیون الکل وینیل تولید می‌شود. این ماده به شکل پودر سفید رنگ یافت می‌شود و دارای خواصی چون مقاومت شیمیایی بالا، انعطاف‌پذیری، مقاومت در برابر حرارت و رطوبت است. پلی وینیل الکل به­ عنوان چسب و اتصال‌دهنده در صنایع چوب، الیاف، کاغذ و مواد غذایی کاربرد دارد. همچنین برای تولید الیاف مصنوعی، فیلم و تولید انواع لاک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چرا مواد شیمیایی صنعتی از اهمیت زیادی برخوردارند؟

مواد شیمیایی صنعتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند؛ زیرا کاربردهای گسترده‌ای در صنایع مختلف دارند و بدون آن­ها پیشرفت صنعتی غیرممکن خواهد بود. این مواد با بهبود کیفیت محصولات، افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌های تولید و دستیابی به خواص مطلوب‌تر، نقش بسزایی در پیشبرد اهداف اقتصادی، صنعتی و تکنولوژیک جوامع ایفا می‌کنند. بدون دسترسی به این مواد، تولید بسیاری از کالاهای ضروری امروزی از جمله داروها، مواد غذایی، لوازم الکترونیکی و خودروها امکان‌پذیر نخواهد بود.

پرمصرف‌ترین ترکیبات شیمیایی صنعتی کدام هستند؟

از مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین مواد شیمیایی صنعتی می‌توان به سولفوریک اسید، اوره، اتیلن، بنزن، تولوئن، استیک اسید، آمونیاک، متانول، پروپیلن، وینیل کلراید، اکسیژن، نیتروژن، هیدروژن، کلر، سدیم هیدروکسید، آمونیاک مایع و کربنات سدیم اشاره کرد. این ترکیبات در صنایع متعددی همچون پتروشیمی، کشاورزی، دارویی، پلاستیک‌سازی، الیاف مصنوعی، رنگ‌سازی، بهداشتی و شوینده‌ها به‌کار می‌روند و اهمیت حیاتی دارند.

مهر آسا شیمی