دنیای شیمی، همواره برای انسان‌ها یک دنیای پر رمز و راز بوده است. امروزه در جاده‌های پیشرفته صنعت و پزشکی، یک ترکیب شیمیایی به نام ادتا یا اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA)، نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. این ترکیب شیمیایی معجزه‌آسا که در دنیای علمی به عنوان یکی از عناصر کلیدی شناخته می‌شود در صنعت و داروسازی کاربردهای فراوانی دارد.
این مطلب از مهر آسا شیمی شما را به کاوش در عمق جهان ادتا دعوت می‌کند تا از جلوه‌های جذاب و کاربردهای متعدد این ترکیب شگفت‌انگیز باخبر شوید.
فروش و توزیع انواع مواد شیمیایی در مهرآسا شیمی
جهت دریافت مشاوره همین حالا با ما تماس بگیرید.
ادتا چیست؟
EDTA یک ترکیبی شیمیایی بسیار مهم و چند منظوره از خانواده آمینو پلی کربوکسیلیک اسیدها با نام کامل اتیلن دی آمین تترا استیک اسید شناخته می‌شود. این ترکیب از دو ماده اصلی، اتیلن دی آمین و کلر و دی استیک اسید به وجود می‌آید.
یکی از ویژگی‌های بارز EDTA این است که می‌تواند با یون‌های فلزی تعامل کرده و کمپلکس‌های پایدار با آن‌ها بسازد. این ویژگی و توانایی ادتا در جذب و جداسازی یون‌های فلزی از محیط‌های مختلف مانند آب، مواد غذایی و مواد شیمیایی را به عنوان یک ماده کلاته کننده تاکید می‌کند.
EDTA به علت ویژگی‌های شیمیایی منحصر به فرد خود در صنایع متعدد و علوم آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. ادتا خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردی دارد که به شرح زیر معرفی می‌شود:
- فرمول شیمیایی ادتا به صورت C10H16N2O8 نمایش داده می‌شود. این فرمول نشان‌دهنده ترکیب این ماده از عناصر کربن (C)، هیدروژن (H)، نیتروژن (N) و اکسیژن (O) است.
- EDTA به عنوان یک جامد بی‌رنگ شناخته می‌شود.
- EDTA به آسانی در آب حل می‌شود.
- ادتا توانایی تشکیل کمپلکس‌های پایدار با یون‌های فلزی مانند کلسیم (Ca2+)، آهن (Fe3+)، منیزیم (Mg2+) و سایر فلزات را دارد. این خصوصیت آن را به یک ماده کلاته کننده معتبر تبدیل کرده و برای تصفیه آب و جداسازی فلزات از مواد غذایی به کار می‌رود.
- EDTA به عنوان یک ماده آنتی‌اکسیدان در مواد غذایی استفاده می‌شود تا از اکسیداسیون و تغییر رنگ و طعم مواد غذایی جلوگیری کند.
- EDTA به عنوان یک دارو کلاته کننده در درمان مسمومیت با فلزات سنگین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- در صنایع نفت و گاز، EDTA برای کنترل و جلوگیری از تشکیل رسوبات فلزی در تجهیزات و لوله‌های نفتی استفاده می‌شود.
همه این ویژگی‌ها EDTA را به یک ماده چند منظوره و بسیار مهم در مختلف صنایع و تحقیقات شیمیایی تبدیل کرده و نقش بزرگی در حفاظت از محیط‌زیست و سلامت انسانی ایفا می‌کند.
انواع ادتا
در دنیای شیمی، یکی از ترکیبات بسیار جالب و مهمی که با ویژگی‌های خاص خود مورد توجه قرار گرفته است، ادتا است. یک ترکیب شیمیایی چند منظوره که ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که آن را از مواد دیگر متمایز می‌کند.
یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های ادتا، تنوع انواع آن است. EDTA به صورت مختلفی در دسترس است؛ از جمله ادتا دو سدیم، ادتا چهار سدیم. هر نوع EDTA ویژگی‌ها و کاربردهای خود را دارد که می‌تواند در زمینه‌های مختلف مانند صنایع شیمیایی، تصفیه آب، صنایع مواد غذایی و حتی در درمان مسمومیت با فلزات سنگین به کار رود.
در ادامه این بحث از ادتا دو سدیم که به عنوان یکی از معروف‌ترین انواع آن شناخته می‌شود تا دیگر انواع EDTA که در صنایع مختلف به کار می‌روند، خواهیم دید که این ترکیب شیمیایی چگونه می‌تواند جهان اطراف ما را بهبود ببخشد و تاثیر گذارباشد.
ادتا دو سدیم
ادتا دو سدیم یکی از مهم‌ترین انواع ترکیبات اتیلن دی‌آمین تترا‌استیک اسید است. این ترکیب معمولا به عنوان نمک از EDTA شناخته می‌شود و با نام ادتا دی‌سدیم یا EDTA-2Na نیز شناخته می‌شود. این نمک دارای فرمول شیمیایی C10H16N2O8-2Na و در شکل کریستالی بی‌رنگ در دسترس است.
مهم‌ترین ویژگی ادتا دو سدیم این است که به عنوان یک ماده کلاته‌کننده شناخته می‌شود. به این معنا که این ترکیب توانایی ایجاد کمپلکس‌های پایدار با یون‌های فلزی مختلف را دارد. این کمپلکس‌ها به ویژه با یون‌های فلزی مثل کلسیم (Ca2+) و منیزیم (Mg2+) تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر، ادتا دو سدیم می‌تواند این یون‌های فلزی را جذب کرده و از تشکیل رسوبات فلزی جلوگیری کند.
از جمله کاربردهای مهم ادتا دو سدیم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- این ترکیب در تصفیه آب برای حذف یون‌های فلزی مختلف از منابع آب استفاده می‌شود.
- در محصولات آرایشی و بهداشتی می‌تواند به افزایش پایداری و بهبود اثربخشی محصولات آرایشی کمک کند.
- در کشاورزی، این ترکیب به عنوان یک عنصر کمکی در کود‌ها به کار می‌رود.
- به عنوان یک ماده آنتی‌اکسیدانت به جلوگیری از اکسیداسیون و تغییر رنگ و طعم مواد غذایی کمک می‌کند.
- در آزمایش‌های شیمیایی برای تشکیل کمپلکس‌ها با یون‌های فلزی به کار می‌رود.
به عبارت دیگر، ادتا دو سدیم به عنوان یک ترکیب شیمیایی چند منظوره و با کاربردهای متعدد در صنایع مختلف بسیار مهم و مورد توجه است.
ادتا چهار سدیم
ادتا چهار سدیم (EDTA-4Na)، یک ترکیب شیمیایی مهم از خانواده اتیلن دی‌آمین تترا استیک اسید است. این ترکیب با فرمول شیمیایی C10H12N2O8-4Na به شکل کریستال‌های سفید یا بی‌رنگ تهیه می‌شود و نمونه‌های تجاری این ماده معمولا به صورت هیدراته با چهار مولکول آب به صورت EDTA-4Na·4H2O وجود دارد.
ویژگی‌ها و کاربردهای مهم ادتا چهار سدیم عبارتند از:
- به عنوان یک ماده کلاته‌کننده فلزات، توانایی تشکیل کمپلکس‌های پایدار با یون‌های فلزی مختلف را دارد.
- از جمله موارد کاربردی این ماده می‌توان به صنایع آرایشی و بهداشتی (مرطوب کننده‌ها، شامپوها، نرم‌کننده‌ها، رنگ‌های مو و اکسیدان‌ها)، صنایع غذایی (بسته‌بندی مواد غذایی و ویتامین‌ها)، صنایع شیمیایی و آزمایشگاهی (تصفیه فلزات) اشاره کرد.
- استفاده از ادتا چهار سدیم در محصولات مختلف به جلوگیری از تخریب زودهنگام و تغییرات غیرمطلوب در محصولات کمک می‌کند. این خاصیت به افزایش عمر محصولات و حفظ کیفیت آن‌ها کمک می‌کند.
- در صنایع مختلف برای کنترل pH و رسوب‌گذاری در سیستم‌های مختلف استفاده می‌شود.
کاربردهای ادتا
EDTA، یک ترکیب شیمیایی مهم است از خانواده آمینو پلی کربوکسیلیک اسیدها دارای ویژگی‌های شیمیایی خاصی است که از آن یکی از مواد محبوب در صنایع مختلف کرده است.
کاربردهای گسترده ادتا در صنایع مختلف شامل تصفیه آب و فاضلاب، صنایع غذایی، صنایع دارویی، صنایع آرایشی و بهداشتی، کشاورزی و صنایع شیمیایی می‌شود. از تصفیه آب و فاضلاب گرفته تا کشاورزی و صنایع غذایی، EDTA نقش مهمی در بهبود محیط زیست و کیفیت محصولات ایفا می‌کند.
صنعت دارویی
کاربردهای ادتا در صنعت دارو به شرح زیر است:
- EDTA برای درمان مسمومیت با فلزات سنگین؛ مانند سرب و فلزات رادیواکتیو همچون توریوم، اورانیوم و استرانسیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ترکیب به فلزات مذکور متصل شده و به کمک مکانیسم‌های مختلفی، آن‌ها را از بدن انسان حذف می‌کند.
- در مواردی که افراد دارای سطح بالایی از کلسیم در بدن هستند، EDTA برای کاهش میزان این عنصر معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کاربرد به عنوان یک روش تعدیل میزان کلسیم در بدن برای کنترل بیماری‌های مرتبط با کلسیم مانند بیماری ویلسون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- EDTA درمان مشکلات خونی و وریدی مانند ضربان قلب نامنظم ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی، درد قفسه سینه، فشار خون بالا، کلسترول بالا، سکته مغزی و مشکلات گردش خون را تسهیل می‌کند. این ترکیب می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم قلبی و عروقی کمک کند.
- ادتا به عنوان یک ضد انعقاد در آزمایش‌های خون برای تثبیت نمونه‌ها و جلوگیری از انعقاد خون استفاده می‌شود. این امر موجب حفظ مورفولوژی سلول‌های خونی در طی آزمایشات می‌شود.
- در محصولات دارویی و ضدعفونی، EDTA به عنوان عامل تثبیت‌کننده و پاک‌کننده برای تقویت پایداری و بهره‌وری از مواد فعال استفاده می‌شود.
بیشتر بخوانید: در مورد کاربردهای شگفت انگیز سود پرک چه می دانید؟
صنعت آرایشی و بهداشتی
EDTA در سنعت آرایشی و بهداشتی کاربردهای زیر را ایفا می نماید:
- ادتا دو سدیم به عنوان یک ماده محافظتی در محصولات ضدآفتاب استفاده می‌شود. این ماده می‌تواند از پایداری و کارایی مواد ضدآفتاب در برابر اثرات نور مضر مانند اشعه‌های فرابنفش (UV) جلوگیری کند.
- در تهیه کرم‌ها، لوسیون‌ها و محصولات مراقبت از پوست، این ماده می‌تواند خواصیت نرم‌کنندگی محصولات را بهبود ببخشد و در نتیجه پوست را مرطوب نگه دارد.
- با تشکیل کلاته‌های غیرفعال با یون‌های فلزی موجود در محصولات آرایشی، می‌تواند از فرآیند خراب شدن و اکسایش مواد مختلف جلوگیری کند. این کاربرد به طول عمر محصولات کمک می‌کند و مانع از تغییر رنگ، بوی نامطبوع و تغییر خواص فیزیکی مواد می‌شود.
- در محصولات آرایشی و بهداشتی که ممکن است رایحه‌ی نامطبوع داشته باشند، کمک می‌کند تا رایحه محصول بهتر شود و باعث تجربه‌ی مثبت مصرف کنندگان می‌شود..
رفع کم خونی
از جمله کاربردهای متنوع ادتا، می‌توان به استفاده در درمان کم خونی اشاره کرد. در سال 1970، تحقیقات نشان داد که ادتا به عنوان یک عوامل غنی‌کننده آهن در فرم FeNa-EDTA می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت آهن در بدن ایفا کند. FeNa-EDTA به عنوان یک ترکیب بی‌طعم و بی‌مزه قابل افزودن به محصولات غذایی است که به دلیل توانایی جذب آهن در بدن، می‌تواند سطح مطلوبی از جذب آهن را ارائه دهد.
در جهان، تقریبا 1.6 میلیارد نفر از کمبود آهن رنج می‌برند؛ بنابراین، استفاده از ترکیب آهن دار مانند FeNa-EDTA در محصولات غذایی می‌تواند به بهبود وضعیت آهن در بدن کمک کند. به ویژه در کشورهای در حال توسعه که با این نوع مشکل مواجه هستند. این اقدام می‌تواند به کاهش نرخ کمبود آهن و افزایش سلامتی افراد در جوامع مختلف کمک کند.
از بین بردن سختی آب
ادتا به عنوان یک ماده کلاته‌کننده مهم در تصفیه آب و کنترل سختی آب استفاده می‌شود. سختی آب به وجود آمدن یون‌های فلزی مثل کلسیم و منیزیم در آب و تشکیل رسوب‌های آن‌ها منجر می‌شود. این رسوب‌ها می‌توانند در تجهیزات مختلف، لوله‌ها و حتی در بدن انسان مشکلاتی ایجاد کنند.
EDTA به عنوان یک ماده کلاته‌کننده باعث می‌شود که یون‌های فلزی به صورت محلول در آب باقی بمانند و رسوب نسازند. همچنین، افزودن ادتا به آب مصرفی در خانه‌ها و صنایع مختلف از تاثیرات مخرب یون‌های فلزی جلوگیری می‌کند. این عمل از تشکیل رسوبات و اختلاف در عملکرد مواد شوینده و صابون‌ها جلوگیری می‌کند؛ بنابراین، مصرف از آب حاوی EDTA به معنای بهبود عملکرد مواد شوینده و افزایش تاثیر آن‌ها در شست‌وشوی لباس و ظروف است.
شوینده
اتیلین دی آمین تتراستیک اسید در ساختار شوینده ها نیز کاربرد خاصی دارد که در ادامه بیشتر در مورد آن توضیح داده ایم:
- ادتا به عنوان یک ماده کمپلکس‌کننده با یون‌های فلزی موجود در آب ترکیب‌هایی می‌سازد. این ترکیب‌ها سبب کاهش سختی آب می‌شوند. نتیجه این تغییر آب، بهبود عملکرد مواد شوینده مانند صابون و مایع ظرفشویی و توانایی بهتری در حذف آلودگی‌ها و چربی‌ها است.
- EDTA با تشکیل کمپلکس‌ها با یون‌های فلزی موجود در محیط، می‌تواند از تشکیل رسوبات در ماشین‌های شوینده و سیستم‌های لوله‌کشی پیشگیری کند.
- ادتا باعث می‌شود تا مواد شوینده آلودگی‌ها و چربی‌ها را بهتر حذف کنند.
- EDTA می‌تواند محصولات شوینده را پایدار نگه دارد. این به معنای حفظ کیفیت، بوی خوشایند و کارایی محصولات است.
- مصرف‌کنندگان می‌توانند محصولات شوینده که حاوی EDTA هستند را برای داشتن آب نرم‌تر در دستگاه‌های خانگی‌شان استفاده کنند.
- در محصولات شستشوی لباس مصرف ادتا می‌تواند لباس‌ها را در مقابل رسوبات و آلودگی‌ها حفظ کند.
پزشکی و دندانپزشکی
در دندانپزشکی، اتیلن دی‌آمین تترا‌استیک اسید به عنوان یک ماده معتبر برای خارج کردن مواد اضافی پس از انجام عملیات خالی کردن ریشه دندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از اتمام ریشه‌کاوی، معمولا مقداری از مواد دندانپزشکی در کانال‌های ریشه دندان به جا می‌ماند. برای حذف این مواد مانده و پاکسازی دقیق کانال‌های ریشه، دندان‌پزشکان از محلول ادتا دو سدیم استفاده می‌کنند. این محلول به خوبی مواد مانده را حل کرده و از کانال‌های ریشه دندان خارج می‌کند.
همچنین، در ارزیابی عملکرد کلیه، EDTA به صورت داخل وریدی به بیمار تزریق می‌شود و میزان خروج آن از ادرار برای ارزیابی میزان تصفیه گلومرولی که عملکرد اصلی کلیه است، استفاده می‌شود.
در این زمینه، برخی پزشکان باور دارند که EDTA به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند. به طوری که می‌تواند از اتصال رادیکال‌های آزاد به دیواره سلول‌های خونی جلوگیری کرده و تاثیرات مخرب آن‌ها را کاهش دهد. این کاربرد از ادتا نشان می‌دهد که این ترکیب شیمیایی در ارتقای سلامت و درمان مشکلات مربوط به سیستم ادراری و عصبی موثر است.
مهر آسا شیمی
سوالات متداول
- ادتا چیست و کاربردهای اصلی آن چیست؟
اتیلن دی‌آمین تتراستیک اسید یک ترکیب شیمیایی است که به طور گسترده در علم پزشکی، صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی، شوینده‌ها، دندانپزشکی و صنایع مختلف دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربردهای اصلی آن شامل حذف فلزات سنگین از خون، درمان مسمومیت با فلزات، آنتی‌اکسیدان بودن و بهبود پایداری محصولات مختلف است.
- چگونه ادتا در شوینده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
ادتا مواد شیمیایی معدنی مانند کلسیم و منیزیم را خنثی کرده و مواد اضافی را در آب حل می‌کند. این خصوصیت EDTA به شوینده‌ها کمک می‌کند تا از ایجاد رسوب در آب خودداری کنند.
- چگونه ادتا در دندانپزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
در دندانپزشکی، EDTA به عنوان یک ماده کمکی برای پاکسازی کانال‌های ریشه دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از عملیات خالی کردن ریشه دندان، معمولا مقداری از مواد دندانپزشکی در کانال‌های ریشه دندان باقی می‌ماند. ادتا برای حذف این مواد باقی‌مانده و پاکسازی دقیق کانال‌های ریشه از دندان‌پزشکان استفاده می‌شود.